رهبر ایران علی خامنه ای در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش تهران آبان ۱۳۹۶

ایلی فواز*

جنگ جاری در سوریه تک وجهی نیست بلکه چند وجهی است که بیش از یک طرف در آن درگیر هستند. البته میزان مشارکت طرف های درگیر با یکدیگر تفاوت دارد. در سوریه، جنگ فرقه ای سنی شیعی و نیز کشمکش بین آمریکا و روسیه در جریان است. به اینها باید به عنوان مثال مساله درگیری بین ترکیه و کردها را نیز افزود. اما خطرناک ترین کشمکشی که می تواند به جنگ تمام عیار منطقه ای تبدیل شود جنگ جاری میان اسرائیل و ایران است.
دخالت اسرائیل در جنگ جاری سوریه بر کسی پوشیده نیست. اما حضور اسرائیل رفته رفته و به دنبال تغییر موازنه قوا در زمین به سود رژیم اسد و متحدان ایرانی و روسی اش افزایش یافته و خطرناک تر شد.
در اوایل جنگ، تنها کاروان های حامل اسلحه که ایران از خاک سوریه برای «حزب الله» می فرستاد مورد هدف جنگنده های اسرائیلی قرار می گرفتند. کامیون های اسلحه معینی مورد حمله قرار می گرفتند. هدف اسرائیل از اقداماتی مثل عملیات ترور جهاد مغنیه و سمیر قنطار مشخص بود. اسرائیل با احداث بیمارستان های میدانی در جولان می کوشید تا نیروهای زخمی وابسته به گروه های مخالف رژیم اسد و متحدانش را در آنجا مداوا کند. رژیم اسد و متحدانش به تدریج همه شهرهایی که در اوایل انقلاب از دستشان خارج شده بود پس گرفتند، چه اینکه تقریبا یک سوم مساحت سوریه در تصرف داعش بود.
اما صدای شلیک سلاح ها که فروکش کرد اسرائیلی ها متوجه شدند ایران از پایگاه های نظامی ثابتی به خصوص در دمشق، پایتخت سوریه و در فرودگاه «بلی» و فرودگاه مزه برخوردار است. سپاه از این پایگاه ها به عنوان سکوی پرتاب شلیک هواپیماهای هدایت شونده استفاده می کند. ناظران بر این باورند که در این پایگاه ها بشکه های انفجاری تولید می شود و جنگنده های نظام اسد با این تسلیحات به نابودی کامل شهرها می پردازند. نیروها و شبه نظامیان وابسته به ایران در مناطقی مثل فرودگاه «الضبعه» واقع در مسیر بین حمص و حماه مستقر هستند و در آنجا شبه نظامیان افغانی مورد آموزش قرار می گیرند. فرودگاه نظامی «تیفور» هم مرکز فرماندهی ایران به شمار می رود که البته به تازگی توسط جنگنده های اسرائیل تخریب شد.
نیروها و شبه نظامیان وابسته به ایران در فرودگاه «نیرب» در حلب مستقر هستند و در درگیری های شهر حلب و حومه آن نقش فعال و موثری داشتند.
این فرودگاه دارای مقر فرماندهی گروه های شبه نظامی و پایگاه های ثابت دیگری برای مجموعه پرشماری از شبه نظامیان است. هواپیماهای باری ایران در این فرودگاه فرود می آیند یعنی جایی که انبار مهمات و تجهیزات جنگی هم به شمار می رود. همچنین، فرودگاه «کویرس» و اطراف آن در حومه حلب به عنوان پادگان نظامی نیروهای شبه نظامی توسط سپاه مورد استفاده قرار می گیرد.
اسرائیل با توجه به این تحولات تازه مخالفت قاطعانه خود را با حضور ایران در سوریه اعلام کرد. نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل پیش از آغاز تور اروپایی و دیدار با صدر اعظم آلمان و نخست وزیر انگلیس و رئیس جمهور فرانسه به صراحت گفت که نیروهای ایرانی باید از سوریه خارج شوند. اسرائیل بر همین مبنا پایگاه های ایران را بعد از ۲۰۱۵ مورد هدف قرار داد. البته اسرائیل فقط با حرف مخالفت با حضور ایران در سوریه را بیان نکرد که عملیات علیه نیروها و پایگاه های ایران در سوریه افزایش داده و تلفات جانی و مالی فراوانی بر جای گذاشت. حمله جنگنده های اسرائیلی به مواضع نظامی در حومه حلب و حماه یکی از این موارد بود. این اماکن به عنوان انبارهای تسلیحاتی مهم رژیم اسد و متحدان ایرانی اش شناخته می شوند. در جریان یکی از این حمله ها انفجاری به شدت زمین لرزه ۶٫۲ ریشتری به وقوع پیوست.
اما فشار حمله های اسرائیل حتی بعد از سرنگونی هواپیمای اف ۱۶ این کشور فروکش نکرد و اسرائیل همچنان به نابودی هر چه بیشتر سامانه های پدافند هوایی سوریه و پایگاه های نظامی ایران ادامه داد. سپاه از این پایگاه ها هواپیماهای هدایت شونده بر فراز جولان می فرستاد. در مقابل، تنها واکنش ایران بعد از حمله های ویرانگر اسرائیل همان تهدید به اقدام کوبنده بود، البته مقام های ایرانی شعارهای همیشگی مبنی بر نابودی و محو اسرائیل از نقشه را سر می دادند. مردم خاورمیانه به این گفتمان بعد از انقلاب خمینی عادت کرده اند که تا حالا هم هیچ نتیجه عملی نداشته است. تنها واکنش ضعیف ایران به اقدامات اسرائیل حمله موشکی به جولان بود. ایران به دنبال حمله چندین ساله اسرائیل به پایگاه های ایرانی در سوریه موشک کاتیوشا به سمت جولان پرتاب کرد که اکثر آنها هم در خاک سوریه اصابت کردند.
این نبرد خطرناک برای روسیه هم بسیار مهم است. کشمکش بین ایران و اسرائیل ممکن است به یک جنگ منطقه ای تبدیل شود و همه تلاش ها و دستاوردهای روسیه برای دسترسی به پایگاهی در مدیترانه را به باد دهد. به همین خاطر، روسیه دست روی دست نگذاشت و خواستار خروج همه نیروهای خارجی از سوریه شد. روسیه به دنبال یافتن راهی برای خروج کامل نیروهای ایرانی از جنوب سوریه و کسب رضایت اسرائیل است. البته این اصلا به این معنی نیست که بین ایرانی ها و روس ها فاصله می افتد اما روسیه با این اقدام به صراحت می گوید که نمی تواند در صورت آغاز جنگ منطقه ای بین ایران و اسرائیل از ایران حمایت کند. آنچه بیش از همه مایه وحشت روس ها شده مساله برتری سلاح های هجومی اسرائیل بر سامانه های پدافندی روسیه است که برای روسیه گران تمام خواهد شد.
بنابراین، ایران در رویارویی با اسرائیل تنهای تنهاست. اسرائیل بعد از روی کار آمدن پرزیدنت ترامپ و به ویژه اعلام خروج آمریکا از برجام و تهدید به اعمال سخت ترین تحریم ها علیه ایران شدت عمل بیشتری علیه این کشور نشان داده است. آمریکا تهدید کرده که اگر ایران شروط پمپئو وزیر امور خارجه این کشور درباره خروج ایران از سوریه را نپذیرد تحریم های سختی علیه این کشور در نظر می گیرد.
نمایش اسرائیل و دست یابی به فایل های محرمانه درباره پرونده هسته ای آنهم از قلب تهران در راستای تضعیف روحیه سپاه و ضربه دردناکی به این ارگان به شمار می رود.
اسرائیل هر روز دم از آمادگی برای آغاز یک جنگ تمام عیار با ایران می زند. این پیام آشکار با حمله های پیاپی جنگنده های اسرائیلی در یک سال گذشته به گوش می رسد. اسرائیل می گوید اگر ایران به دنبال اجتناب از جنگ با اسرائیل است باید به دو شرط تن دهد چرا که شانس پیروزی ایران در چنین جنگی تقریبا صفر است. این دو شرط از این قرارند: خروج از سوریه و خودداری از انتقال سلاح های استراتژیک به «حزب الله».
اینکه ایران تلویحا تهدید می کند از «حزب الله» به عنوان ابزاری برای فشار به اسرائیل استفاده می کند تا از حملات اسرائیل یا عزم این کشور برای آغاز جنگ تمام عیار و منطقه ای با ایران جلوگیری نماید دیگر بی فایده است. این تهدیدات در برابر آمادگی های اسرائیل برای آغاز رویارویی بسیار ناچیز به نظر می رسند. البته ناگفته نماند که اگر ایران «حزب الله» را درگیر نبرد آینده کند بزرگ ترین کارت منطقه ای برای اعمال فشار را از دست می دهد.
ایران به دنبال اعمال دوباره تحریم های آمریکایی تحت فشار اقتصادی است و شرکت های بزرگ هم برای ورود به بازار ایران مشکل دارند. بی توجهی به تحریم های واشنگتن و داد و ستد این شرکت ها با ایران خسارت ها و زیان های غیر قابل جبرانی به دنبال دارد.
آیا ایران با در نظر گرفتن سیاست واقع گرایانه به شروط اسرائیل تن داده و از همان جام زهر سی سال پیش امام خمینی و پذیرش قطعنامه ۵۸۲ شورای امنیت و پایان جنگ ایران و عراق می نوشد؟
*نویسنده و تحلیلگر مسائل سیاسی و پژوهشگر و مشاور رسانه ای در لبنان. ستون نویس هفتگی «لبنان الان» و «دیلی استار». نویسنده کتاب «لبنان: التحریر والصراعات والازمات فی الشرق الاوسط».